Upozoravajući moždani udar ili TIA
Piše: Krešimir Ivanac, dr. med, spec. neurolog, subspecijalist cerebrovaskularnih bolest
Godinama se tranzitorna ishemijska ataka ili TIA definirala kao akutni gubitak žarišne moždane ili očne funkcije u trajanju manjem od 24h, koji nastaje kao posljedica vaskularne bolesti.
Kako su studije koje su koristile magnetsku rezonancu-DWI pokazale da je veliki broj pacijenata koji su zadovoljavali navedenu dijagnozu imao ishemijsku leziju (moždani udar), danas se TIA definira kao prolazna epizoda neurološke disfunkcije uzrokovana žarišnom moždanom ili retinalnom ishemijom, odnosno ishemijom u području leđne moždine, bez akutnog infarkta.
Simptomi obično traju do 1h, većinom manje od 5 min, a trajanje duže od 1h upućuje prvenstveno na moždani udar.
Najčešći mehanizam nastanka je embolizam iz cerebralnih arterija ili esktracerebralnog ishodišta.
Klinička prezentacija je identična kao kod moždanog udara.
Najčešći simptomi su:
- slabost ili smetnje osjeta jedne strane tijela
- slabost ili smetnje osjeta jedne strane lica
- smetnje govora
- gubitak vida na jednom (amaurosis fugax) ili oba oka, dvoslike
- smetnje ravnoteže (često su posljedica drugih uzroka)
- smetenost, gubitak pamćenja
Faktori rizika za tranzitornu ishemijsku ataku isti su kao i za moždani udar i uključuju sljedeće:
- arterijska hipertenzija
- šećerna bolest
- dislipidemija
- pušenje
- alkoholizam
- pretilnost
- stres
- srčani poremećaji (fibrilacija atrija, mitralna stenoza, intrakardijalni tromb, mehanička valvula, infektivni endokarditis)
- poremećaji koagulacije
- vaskulitis
- korištenje droga(npr. kokain, amfetamini)
Nepromjenjivi čimbenici rizika su starija dob, preboljeli moždani udar, pozitivna obiteljska anamneza, muški spol.
Važno je razlikovati tranzitornu ishemijsku ataku od drugih stanja koja mogu imitirati simptome (neke vrste epileptičkih napada, migrena, hipoglikemija, intoksikacija…).
Veliki izazov predstavlja TIA u području vertebrobazilarnog sliva, koja kliničkom prezentacijom može nalikovati na perifernu vestibularnu disfunkciju.
S obzirom na rizik od razvoja moždanog udara, TIA se smatra hitnim stanjem i zahtijeva pregled specijalista unutar 24h.
Ovisno o visini rizika za recidiv TIA-e ili moždanog udara, obrada se može učiniti hospitalno ili rjeđe putem dnevne bolnice.
Potrebno je pravilno postaviti dijagnozu te jasno definirati uzrok, da bi se pravodobno uključila odgovarajuća terapija.
Obrada uključuje laboratorijske nalaze (kompletna krvna slika, GUK, lipidogram, osnovna biokemija, koagulogram, po potrebi i imunološka obrada te obrada na trombofiliju), EKG, Doppler karotidnih i vertebralnih arterija, neuroradiološku obradu (MSCT mozga sa MSCT angiografijom, MR mozga-DWI), kardiološku obradu (holter EKG, UZV srca).
MSCT mozga je najčešće odmah dostupan i s njim se isključi krvarenje, ali često ne detektira manje ishemijske lezije, naročito u prvih 24 sata od nastanka simptoma.
Pomoću magnetske rezonance (diffusion weighted imaging) možemo sa sigurnošću zaključiti je li se kod prolaznog neurološkog deficita radilo o TIA-i ili moždanom udaru.
Zbog tehničkih ograničenja, odnosno nedostupnosti uređaja, pretraga često nije dostupna svim pacijentima sa TIA-om unutar 2 dana.
Ukoliko se neurosonološkom obradom dijagnosticira simptomatska stenoza visokog stupnja na karotidnoj arteriji, preporučuje se karotidna endarterektomija unutar 14 dana od vaskularnog događaja.
U slučaju kliničke indikacije (visoko postavljena stenoza nedostupna op., prethodno zračenje vrata, rizik op. zahvata), umjesto operativnog zahvata dolazi u obzir implantiranje stenta.
Holter EKG (24-satni i 48-satni) služi za dijagnosticiranje fibrilacije atrija ili drugog poremećaja ritma, dok se s UZV srca (transtorakalni, po potrebi i transezofagealni) dokazuje postojanje ev. bolesti valvula, perzistirajući foramen ovale ili drugi defekt pregrade, intrakardijalni tromb.
Pacijentima se odmah po postavljanju dijagnoze TIA-e mora uvesti odgovarajuća terapija za prevenciju moždanog udara (antiagregacijska ili antikoagulantna, ovisno o etiologiji).
Također se medikamentno liječe prisutni faktori rizika za cerebrovaskularnu bolest (art. hipertenzija, diabetes mellitus, hiperlipidemija).
Na većinu čimbenika rizika možemo utjecati promjenom životnih navika.
Zbog toga je nužno savjetovati pacijenta i objasniti mu važnost zdravog načina života (prestanak pušenja, pravilna prehrana, snižavanje prekomjerne tjelesne težine, redovita fizička aktivnost…).
Reference:
1. Easton JD, Saver JL, Albers GW i sur; American Heart Association; American Stroke Association Stroke Council; Council on Cardiovascular Surgery and Anesthesia; Council on Cardiovascular Radiology and Intervention; Council on Cardiovascular Nursing; Interdisciplinary Council on Peripheral Vascular Disease. Definition and evaluation of transient ischemic attack: a scientific statement for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association Stroke Council; Council on Cardiovascular Surgery and Anesthesia; Council on Cardiovascular Radiology and Intervention; Council on Cardiovascular Nursing; and the Interdisciplinary Council on Peripheral Vascular Disease. The American Academy of Neurology affirms the value of this statement as an educational tool for neurologists. Stroke 2009;40(6):2276−93. DOI: 10.1161/STROKEAHA.108.192218.
2. Coutts SB. Diagnosis and Management of Transient Ischemic Attack. Continuum (Minneap Minn) 2017;23(1, Cerebrovascular Disease):82−92. DOI: 10.1212/CON.0000000000000424
3. Cereda CW, Olivot JM. Emergency Department (ED) Triage for Transient Ischemic Attack (TIA). Curr Atheroscler Rep 2018;20(11):56. DOI: 10.1007/s11883-018-0755-5.
Salveo CEE
